رشد اقتصادی ۸ درصدی؛ آرزوی دست نیافتنی چند دهه گذشته ایران

رشد اقتصادی ۸ درصدی، شاید یکی از پرتکرارترین گزاره‌هایی باشد که این روزها می‌شنویم و یکی از اهداف اقتصادی مسئولان برای سال‌ ۱۴۰۱ است. البته این هدف گذاری سابقه‌ای بسیار طولانی در اقتصاد ایران دارد و رشد و توسعه اقتصادی ایران آرزوی دیرینه سیاستگذاران است که طی چند دهه گذشته همواره در برنامه های توسعه اقتصادی سعی کردند آن را مکتوب کنند. آرزوهایی که فقط بر روی کاغذ آمده و نگاهی به اهداف رشد اقتصادی در برنامه های توسعه و رشد اقتصادی محقق شده نیز موید این موضوع است. از سال ۱۳۶۸ تا امروز پنج برنامه توسعه اقتصادی اجرا شده که در هیچ یک از این برنامه‌ها اهداف متصور در رشد اقتصادی محقق نشده است.

همانگونه که مشخص است طی دو برنامه توسعه پنجم و ششم توسعه انحراف از اهداف مشخص شده به شدت افزایش پیدا کرده‌است؛ به گونه ای که در برنامه پنجم توسعه در حالی میانگین رشد اقتصادی سالانه ۸ درصدی در نظر گرفته شده بود که در این بازه زمانی میانگین رشد اقتصادی کشور ۰.۷- درصد بوده است. در برنامه ششم توسعه نیز دوباره میانگین رشد اقتصادی سالانه ۸ درصدی در نظر گرفته شد که رقم تحقق یافته آن برابر با ۰.۸۵ درصد بود و انحراف ۷.۱۵- درصدی را نشان می‌دهد.

البته باید توجه داشت که اعداد مورد اشاره میانگین سالانه عملکرد اقتصاد ایران بوده است و در برخی سال‌ها توانسته رشد اقتصادی ۸ درصد را محقق کند. به عنوان مثال بر اساس اطلاعات بانک مرکزی، طی یک دهه گذشته و از سال ۱۳۹۱ تا پایان سال ۱۴۰۰، میانگین رشد اقتصادی ایران برابر ۱.۲ درصد بوده‌است. ولی در این بازه زمانی اقتصاد ایران در سال ۱۳۹۵ رشد اقتصادی ۸.۸ درصدی را نیز تجربه کرده است. نمودار زیر رشد اقتصاد سالانه ایران طی یک دهه گذشته را نشان می‌دهد:

همانگونه که مشخص است اولاً رشدهای اقتصادی بالا، قابل تکرار نبوده و به بیان دیگر، اقتصاد ایران رشد اقتصادی پرنوسانی را تجربه کرده است. همین موضوع یکی از معضلات اصلی اقتصاد کشور است؛ یعنی عدم ثبات و نااطمینانی.

از سوی دیگر در دوره هایی که با جهش رشد اقتصادی همراه بوده، این موضوع بیش از همه به واسطه فروش بیش‌تر نفت بوده است تا بهبود شرایط کلان اقتصادی؛ هر زمان کشور توانسته به واسطه افزایش قیمت های جهانی و کاهش فشارهای تحریمی، درآمدهای نفتی بیش‌تری بدست بیاورد، اعداد مربوط به رشد اقتصادی نیز افزایش یافته و در دوره های کاهش قیمت نفت و یا تشدید تحریم‌های اقتصادی، رشد اقتصادی نیز به شدت کاهش یافته است.

مروری بر آمارهای موجود نشان می‌دهد که برنامه ریزی اقتصادی  در ایران حداقل طی چند دهه گذشته، غالباً محقق نشده است و این برنامه ها بیش از آنکه عملیاتی باشند تنها به ابزاری برای بیان آرزوهای سیاستمداران تبدیل شده است.