عملکرد سال گذشته بانک‌ ها زیر ذره‌بین

مساله بانک‌ها و نظام بانکداری در سال‌های اخیر یکی از موضوعات چالشی بوده‌ که تخلفات این حوزه باعث شده هزینه‌های زیادی روی دوش دولت گذاشته شود و کشور را با بحران‌های سیاسی و اجتماعی مواجه ساخته‌است؛ مانند تجمع سپرده‌گذاران موسسات مالی کاسپین، آرمان. از بعد اقتصادی نیز عملکرد نظام بانکی، اقتصاد کشور را با معضلات اساسی روبه‌رو ساخته‌است؛ رئیس اسبق سازمان برنامه بودجه اعلام کرده بود موسسات مالی ورشکسته، ۳۶ هزار میلیارد تومان برای دولت هزینه داشتند. همچنین از یکسو نظام اعتباردهی حاکم بر بانک‌ها و افزایش ضریب فزاینده نقدینگی و از سوی دیگر، اضافه‌برداشت‌های بانک‌ها از عوامل اصلی تشدید رشد نقدینگی و تورم‌ در کشور به حساب می‌آید. بنابراین لازم است عملکرد بانک‌ها به طور مداوم مورد بررسی قرار گیرد تا از یکسو از بحران‌های مالی احتمالی جلوگیری و از سوی دیگر، با شناخت آسیب‌های موجود، قدم‌هایی برای اصلاح آن برداشته‌شود. 

موسسه عالی بانکداری ایران در گزارشی به بررسی عملکرد بانک‌ها پرداخته و با استفاده از شاخص‌هایی همچون سود و زیان، درآمد مشاع و غیرمشاع، عملکرد سال گذشته آنها را مقایسه کرده‌است. 

سود و زیان

 همان طور که نمودار زیر نشان می‌دهد، سودآورترین بانک در سال ۹۹ بانک تجارت و بعد از آن بانک‌های ملت، پاسارگارد و صادرات قرار دارد و در نقطه مقابل بانک سرمایه، بیش‌ترین زیان را شناسایی کرده‌است. بانک‌های مسکن و پارسیان نیز از بعد شناسایی زیان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. عمده بانک‌های کشور در سال ۹۹ وضعیت بهتری نسبت به سال ۹۸ داشته‌اند و به غیر از دو بانک مسکن و پارسیان که نسبت به سال قبل عملکرد ضعیف‌تری داشتند و زیان بیشتری شناسایی کردند. بیشترین تغییر در سودهی مربوط به بانک تجارت با بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان افزایش در سوددهی است. بعد از آن بانک ملت ۱۱ هزار میلیارد تومان افزایش سودآوری داشته است. 

درآمد مشاع 

درآمد مشاع درآمدی است که فعالیت اصلی بانک را در برمی‌گیرد و شامل دو درآمد حاصل از سود تسهیلات و درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری می‌شود. از بعد درآمدهای حاصل از تسهیلات، سه بانک ایران زمین، دی و پارسایان زیان‌ده بوده‌اند. به بیان دیگر، سود کسب شده حاصل از تسهیلات و سرمایه‌گذاری کم‌تر از سود پرداختی به سپرده‌گذاران بوده‌است. در نقطه مقابل به ترتیب بانک‌های ملت، تجارت و پاسارگارد بیش‌ترین درآمد حاصل از تسهیلات را کسب کرده‌اند.

  همچنین بانک صادرات، دی و رفاه بیش‌ترین درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری را در سال گذشته به‌دست آوردند. با توجه به نمودار زیر همه بانک‌ها به استثناء بانک ایران زمین نسبت به سال ۱۳۹۸ درآمد مشاع بیشتری کسب کرده‌اند. بیشترین درآمد مشاع سال گذشته مربوط به بانک ملت و بعد از آن بانک صادرات و تجارت قرار دارد و بیشترین زیان ناشی نیز مربوط به بانک ایران زمین است. به ‌طور کلی افزایش درآمدهای مشاع بانک نشان دهنده بهبود فضای بانکی است که البته می‌توان بخش قابل توجهی از آن را مرتبط با تورم دانست. در شرایط تورمی از طرفی با افزایش قیمت کالاهای سرمایه‌ای، بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها افزایش می‌یابد و از طرف دیگر، با ثابت ماندن بهره، بهره حقیقی منفی می‌شود، این موضوع تقاضا برای تسهیلات را افرایش می‌دهد و باعث می‌شود بازار اعتبارات رونق گیرد. 

درآمد‌های غیرمشاع 

درآمدهای غیرمشاع شامل درآمدهایی است که حاصل کارمزد، مبادلات ارزی و دیگر فعالیت‌های مشاوره‌ای بانک است. این نوع درآمد شامل خدماتی می‌شود که بانک در کنار فعالیت واسطه‌گری مالی ارائه می‌کند. بیشترین درآمد غیرمشاع مربوط به بانک ملت و بیشترین زیان مربوط به بانک صنعت و معدن است. عمده درآمد غیرمشاع بانک ملت ناشی از مبادلات ارزی با ارزش ۳۸ هزار میلیارد تومان است. بعد از بانک ملت، بانک پاسارگارد بیشترین درآمد غیر مشاع را دارد که بیش از ۸۰ درصد این درآمد مربوط به مبادلات ارزی است. اگر صرفا درآمدهای ناشی از کارمزد را مورد بررسی قرار دهیم درآمد سه بانک ملت، صادرات و تجارت با حدود ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ هزار میلیارد تومان به یک‌دیگر نزدیک هستند. 

هزینه مطالبات مشکوک الوصول 

مطالبات مشکوک‌الوصول به تسهیلاتی گفته‌ می‌شود که وام‌گیرنده نکول کرده‌است؛ به بیان دیگر از بازپرداخت تسهیلات به دلایل مختلف همچون وررشکستگی امتناع کرده‌است. برای بانک هرچه این هزینه کاهش پیدا کند نشان دهنده توان بانک در بازپس‌گیری مطالبات خود و توانایی در اعتبارسنجی است. بیشترین مطالبات مشکوک الوصول مربوط به بانک ملت است و بعد از آن بانک پاسارگارد و صادرات قرار دارد. باتوجه به اینکه بانک‌های مختلف حجم اعتبارات متفاوتی دارند؛ بنابراین برای مقایسه باید به تغییرات این هزینه در سال گذشته توجه شود. میزان هزینه مطالبات مشکوک الوصول از سال ۹۸ به ۹۹ به طور متوسط بیش از دو برابر شده که این اتفاق نشانه‌ای از کاهش توان شرکت‌ها و مردم در بازپرداخت اعتبارات خود است.

حجم اعتبارات 

بیشترین حجم اعتبارات مربوط به بانک ملت است و حدود ۲۴ درصد از بازار اعتبارات مربوط به بانک‌های غیردولتی را پوشش می‌دهد؛ بعد از آن بانک صادرات ۱۴ درصد از این بازار را تامین می‌کند و در رتبه‌های بعدی بانک پاسارگارد، مسکن و صنعت و معدن قرار دارد.  براساس آمارهای منتشر شده سه بانک را می‌توان در وضعیت نزدیک به بحران طبقه‌بندی کرد.

 بانک ایران‌زمین در سال ۹۹ حدود ۵هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان زیان شناسایی کرده و نزدیک به ۶ هزار میلیارد تومان زیان از درآمد مشاع داشته‌است. زیان انباشته این بانک به بیش از ۱۲ هزار میلیارد تومان رسیده‌است. بانک سرمایه بیشترین زیان را با ۶ هزار میلیارد تومان در سال ۹۹ بین بانک‌های خصوصی داشته و از تسهیلات اعطایی و سپرده‌گذاری بیش از ۲ هزار میلیارد تومان زیان ثبت کرده و از طریق روش‌های غیرمشاع هم نتوانسته درآمد شناسایی کند. مجموع حقوق صاحبان سهام در این بانک به بیش از منفی ۳۲ هزار میلیارد تومان است. البته باید به این نکته توجه شود که این بانک توانسته نسبت به سال گذشته زیان خود را کاهش دهد. بانک پارسیان نیز می‌توان یکی از بانک‌هایی دانست که اوضاع خوبی ندارد و باید مورد توجه قرار بگیرد. در سال ۹۹ بیش از هزار میلیارد تومان زیان داشته که نسبت به سال قبل افزایش زیادی یافته‌است. همچنین از تسهیلات و سپرده‌گذاری زیان نزدیک به ۴ هزار میلیارد تومانی داشته که نسبت به سال ۹۸ هم این زیان افزایش یافته‌است. با وجود زیان انباشته ۵ هزار میلیاردی، سرمایه ۱۵ هزار میلیارد تومانی این بانک باعث شده در وضعیت باثبات‌تری نسبت به ایران‌زمین و سرمایه قرار بگیرد. همچنین می‌توان سه بانک ملت، تجارت و پاسارگارد در وضعیت خوب ارزیابی کرد. بانک ملت سهم زیادی از بازار اعتبارات را در اختیار دارد. سودآوری ۱۳ هزار میلیارد تومانی نشان می‌دهد این بانک از موقعیت اعتباری خود به خوبی استفاده می‌کند و در سال ۹۹ بیش از ۲۰ هزار میلیارد تومان سود از تسهیلات و سپرده‌گذاری شناسایی کرده که نسبت سال قبل دو برابر شده‌است. همچنین ۴۱ هزار میلیارد تومان درآمد غیر مشاع داشته که نسبت به سایر بانک‌ها با اختلاف زیاد بیشتر است. بانک تجارت به عنوان یکی دیگر از بانک‌های موفق توانسته عنوان پرسودترین بانک خصوصی را کسب کند و حدود ۱۴ هزار میلیارد تومان سود به‌دست آورد. بانک تجارت با کسب نزدیک به ۱۰ هزار میلیارد تومان درآمد مشاع و ۴ هزار میلیارد تومان درآمد غیرمشاع جایگاه خوبی در بین این گروه دارد. بانک پاسارگارد نیز عملکرد خوبی را به ثبت رسانده و نزدیک به ۱۰ هزار میلیارد تومان سود به‌دست آورده و در بقیه شاخص‌ها نیز جزء چند بانک برتر است.