لرزه افزایش فروش نفت بر پیکر کالاهای دارای مشابه خارجی

رویای فروش نفت بیشتر و دسترسی به درآمدهای ارزی بالاتر باز هم در سر دولت ریشه می‌دواند و او را به این اطمینان خاطر می‌رساند که می‌تواند با دلارهای نفتی، سلطه بیشتری بر اقتصاد داشته و بازار را هم آرام نگاه دارد.

سال‌های سال است که به دلیل ریشه‌های تنومند اقتصاد نفتی در ایران، دولت است که حکمفرمای بسیاری از محافل اقتصادی است و نبض بسیاری از بازارها را به دست می‌گیرد و اگرچه در برخی سال‌ها شرایط کاملا برعکس شده، اما او باز هم نتوانسته از نقش دیوان‌سالارانه خود در اقتصاد دست بردارد و حتی با سیاستگذاری‌های غلط هم که شده، راه برای حضور و خودنمایی در اقتصاد باز می‌کند.

دو سه سالی می‌شود که اسب چموش اقتصاد دولتی در ایران کمی سر به راه‌تر شده و اجازه داده تا برخی تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفس بکشند و به سر نقش اصلی خود برگردند؛ اما کافی است تا یک باد ملایم دیگر از بازارهای جهانی برای خرید بیشتر نفت ایران بوزد تا باز هم دولت را هوا بردارد که می‌تواند سیطره خود را در اقتصاد بالاتر برد و به حکمرانی ناشایست خود ادامه دهد.

ماههای متوالی بود که دولت به دلیل کاهش درآمدهای ارزی که به روایت رئیس کل سابق بانک مرکزی حتی تا یک پنجم هم کاهش یافته بود، صادرات غیرنفتی تامین‌کننده اصلی درآمدهای ارزی مورد نیاز دولت بود و از سوی دیگر، کورسویی در دل تولیدکنندگان ایجاد شده بود که به دلیل عدم دسترسی دولت به درآمدهای ارزی، راه واردات بسته شده و تولید می‌تواند نفس بکشد؛ اما اکنون مجدد سیاست‌ها در حال عقبگرد است و بسیاری از تولیدکنندگان صدای پای بازگشت دوباره درآمدهای نفتی را حس می‌کنند.

تا پیش از این، بسیاری از تولیدکنندگان حتی تصورش را هم نمی‌کردند که روزی بتوانند کالاهای مورد نیاز کشور را بسازند و به راحتی آن را به پروژه‌ها بفروشند؛ اما فضا از سال ۹۷ و با تشدید تحریم‌ها از یک سو و خروج آمریکا از توافق برجام از سوی دیگر، برای آنها به یکباره شرایطی را رقم زد که می‌توانستند بسیاری از توانمندی‌های خود را نمودار کنند و نقشی در تولید داخلی با درصد بالای داخلی سازی ایفا نمایند.

اما همان روزها نیز که کاهش درآمدهای نفتی به اوج رسیده و دولت حتی برای واردات کالاهای اساسی با ارز دولتی هم دچار مضیقه‌ها و مشکلات بسیاری بود، باز هم باور آن سخت بود که تولیدکننده ایرانی بتواند در اقتصاد حرف اول را بزند و از شر کالاهای خارجی که مشابه آنها در ایران تولید می‌شد و حتی در کیفیت با نمونه مشابه خارجی رقابت می‌نمود، خلاص شود؛ اما طولانی شدن تحریم‌ها و عدم دستیابی به توافق جدید حتی تا پایان دولت دوازدهم هم، این را به تولیدکنندگان داخلی دیکته می‌کرد که امیدی برای ادامه حیات هست و به این زودی‌ها کشور به منابع ارزی قبلی دست نخواهد یافت.

اینجا بود که تمام تلاش تولیدکنندگان معطوف به این شد که در برخی از حوزه‌ها به خصوص صنایع راهبردی کشور، تکیه به توان تولید داخلی کنند که برآمده از برنامه‌ریزی‌های آنها در حوزه تحقیق و توسعه یا تلاش شرکتهای نوآور برای تامین نیازهای آنها از منابع داخلی و به نوعی ساخت داخل باشد؛ به همین دلیل حتی مرکز توسعه ساخت داخل هم کم کم در وزارت صنعت، معدن و تجارت شکل گرفت تا بتواند رگولاتوری کار را به عهده گیرد و تولیدکنندگان داخلی را به مصرف‌کنندگان داخلی گره زند.

اما اکنون صحبت از برجام دیگر و توافقی جدید با دنیا در حوزه اقتصادی و سیاسی به میان آمده و اگرچه برخی به آن بدبین و برخی دیگر به آن خوشبین هستند؛ اما به هر حال حتی زمزمه‌هایش هم کافی است تا تولیدکنندگان را دچار دلهره و اضطرابی کند که مبادا مجدد، پای خارجی‌ها به کسب و کار آنها باز شود.

در واقع، ظرف سنوات گذشته که کاهش درآمدهای نفتی به حداکثر رسیده بود، بسیاری از تولیدکنندگان به دنبال ساخت مواد اولیه و ماشین آلات و تجهیزات مورد نیاز خود رفتند و با قراردادهایی که در حوزه های مختلف برای داخلی سازی منعقد کردند، تلاش نمودند تا توانمندی تولید داخلی را بارور کنند و اکنون با کوچکترین نسیمی مبنی بر گشایش ارزی لرزه بر اندامشان می‌افتد که مبادا تمام تلاش‌هایشان به باد رود و داخلی سازی دیگر معنا و مفهوم قبل را برای دولت نداشته باشد.

در این میان، برخی حرکات دولت هم که ناشی از سرخوشی نسبت به افزایش درآمدهای ارزی کشور و بالا رفتن فروش نفت ایران است، به خوبی نشان از این گشایش دارد؛ به خصوص اینکه طی روزهای گذشته مجموعه تصمیماتی در دل دولت اتخاذ شده و صحبت‌هایی به میان آمده است که شرایط را برای تولیدکنندگان اندکی دلهره‌آور کرده است.

در واقع، تذکرات مداوم رئیس جمهور مبنی بر تثبیت قیمتها در بازار از یک سو و الزام دستگاههای دولتی به ثابت نگاه داشتن قیمتها در بازار بسیاری از تولیدکنندگان را نگران کرده است که مبادا دولت دوباره با دخالت‌های بی‌جا و بی مورد در بازار، سرمایه‌گذاری های آنها در خطوط تولیدی و حرکت بر مبنای قیمت تمام شده را دچار خدشه نماید.

در این میان گفتگوهای اقتصاد آنلاین با برخی تولیدکنندگان حکایت از نگرانی آنها برای واردات بی حد و حصر مواد اولیه و کالاهایی دارد که نمونه‌های مشابه تولید داخلی آنها طی سنوات گذشته با سرمایه گذاری های صورت گرفته از سوی خود تولیدکنندگان، ساخته شده و دیگر نیازی به واردات آنها از منابع خارجی نیست؛ اما از آنجا که اشتیاق دولتمردان به صورت ذاتی به راهکارهای وارداتی است و دلالانی هم در این عرصه کاملا مشغول به فعالیت هستند که حاضرند برای دریافت امتیاز، به دارندگان امضاهای طلایی وجوه خوبی را بپردازند، این دلهره تولیدکنندگان اصیل کاملا طبیعی است؛ چراکه این دوره‌ها در گذشته هم برای آنها تکرار شده است.

از سوی دیگر، تولیدکنندگان می‌گویند که دیگر خبر از تب و تاب داخلی سازی و برگزاری میزهای ساخت داخل هم نیست و همین امر، بسیاری از تولیدکنندگان را که پروژه‌هایی نیمه تمام در عرصه تولید برخی مواد اولیه و تجهیزات تولید داخلی دارند، دچار اضطراب کرده است که مبادا با باز گذاشتن درهای اقتصاد ایران به روی خارجی‌ها، تمامی نقشه های آنها برای بالا بردن سطح داخلی سازی نقش برآب شود.

اینجا است که مسئولیت سنگینی به دوش دولت است که بتواند از دستاوردهای داخلی سازی طی سنوات گذشته و در دوران خداحافظی ظاهرا موقتی درآمدهای نفتی با اقتصاد ایران، حفاظت کرده و زمینه را برای استفاده حداکثری از توان تولید داخلی فراهم نماید.