چرا تحریم ها بر نابرابری درآمد بیش از فقر تاثیر گذاشته است؟
دکتر جواد صالحی اصفهانی، اقتصاددان و استاد اقتصاد در دانشگاه ویرجینیاتک در مقاله‌ای تفصیلی تحت عنوان «تاثیر تحریم‌ها بر رفاه خانوار و اشتغال در ایران» به بررسی دو جنبه مهم رفاه خانوار یعنی مصرف و اشتغال در طی یک دهه تحریم پرداخته است. در اولین، دومین و سومین گزارش از سلسله گزارش‌های اقتصادآنلاین که با استناد به این مقاله تهیه شده، به نقش تشدید تحریم‌های بین‌المللی در وضعیت کنونی اقتصاد کشور پرداخته شده است.
تاثیر تحریم‌ها بر نابرابری درآمد به اندازه تاثیرش بر فقر ساده نیست. عملکرد ایران معمولا در کمتر کردن نرخ فقر قابل قبول بوده است، اما در کاهش نابرابری اینگونه نبوده است.
توزیع سرمایه انسانی و در نتیجه درآمد نیروی کار به راحتی با سیاست تغییر نمی‌کند. این درحالی است که میزان فقر را می‌توان با روش‌هایی مانند پرداخت یارانه نقدی کاهش داد. همچنین رانت نفت که به روش‌های مختلف مانند یارانه به فقرا و قراردادهای دولتی و اعتبارات یارانه‌ای به ثروتمندان تخصیص می‌یابد، به طور مساوی توزیع نمی‌شود. به طور کلی، نابرابری در دسترسی سیاسی منجر به نابرابری در کسب منفعت از درآمد حاصل از رانت نفت می‌شود.
اندازه‌گیری نابرابری با مشکل شناخته شده‌ای یعنی از دست دادن درآمدهای بالا مواجه است که اکثر نظرسنجی‌های خانوار را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در سال ۲۰۱۹، بیشترین درآمد ماهانه HEIS ثبت شده ۶۸۰ میلیون ریال (کمتر از ۸ هزار دلار با استفاده از نرخ ارز در بازار آزاد و حدود ۳۰ هزار دلار با استفاده از نرخ PPP) بوده است.
این میزان به هیچ وجه درآمد بالایی برای ایرانیان نیست. بسیاری از ایرانیان ثروتمند دارای املاک و مستغلاتی هستند که می‌توانند درآمد بیشتری را تنها از طریق اجاره آنها به دست آورند. از دست رفتن درآمدهای بالا می‌تواند به طور بالقوه تغییراتی را در توزیع درآمد که ممکن است در نتیجه تحریم‌ها رخ داده باشد، پنهان کند.
در شکل زیر روند چهار معیار نابرابری درآمد را مشاهده می‌کنیم: شاخص جینی استاندارد، نسبت درآمد در دهک بالا به پایین و دو معیار آنتروپی، شاخص Theil که نزدیک به جینی رفتار می‌کند و GE(2) که به تغییرات درآمدهای بالا حساس‌تر است.
(شاخص‌های نابرابری طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹)
این چهار معیار، نابرابری نسبتاً بالایی را در اکثر سال‌ها با جینی بیش از ۰.۴۰ نشان می‌دهند. شکل فوق همچنین نشان می‌دهد که نابرابری پس از تشدید تحریم‌ها افزایش یافته است، اگرچه ما فقط می‌توانیم در مورد مکانیسمی که ممکن است باعث آن شده باشد، حدس بزنیم.
تحریم‌ها همچنین شفافیت اقتصادی را کاهش می‌دهند که ممکن است با افزایش فساد، نابرابری را افزایش دهد.
